Słupy bazaltowe (Rezerwat Przyrody Mszana i Obłoga)

 

 

                                                              Słupy bazaltowe

 (Rezerwat Przyrody Mszana i Obłoga)

  Bohaterem tego artykułu są słupy bazaltowe znajdujące się w Rezerwacie Przyrody Mszana i Obłoga nieopodal Muchowa, Paszowic i Męcinka, w powiecie jaworskim (woj. dolnośląskie)

Słupy bazaltowe na Mszanej.

  

  Rezerwat położony jest w górnej części Muchowskich Wzgórz na wysokości 380-475 m n.p.m.  Muchowskie Wzgórza są największym masywem bazaltowym na Pogórzu Kaczawskim. Znajdują się w ich wschodniej części, na południowy wschód od Muchowa. Kulminacją masywu jest Mszana (475 m), część wschodnią tworzy nieco odosobniona Obłoga (442 m). Partia szczytowa ma postać płaskowyżu w części centralnej i wąskiego trapezoidalnego grzbietu w części zachodniej. Całość położona jest w środkowej części Paku Krajobrazowego Chełmy.

 

  

 

 

  Obie góry są efektem działalności wulkanicznej sprzed 31,6 mln lat. Słupy w wierzchołkowej części gór stanowią zaledwie fragment dawnego wulkanu. To tzw. nek, czyli forma skalna, która jest pozostałością komina, zbudowana z najtwardszych i odpornych na erozje skał, będących zastygniętą i przeobrażoną magmą. Wychodnie bazaltowego podłoża mają postać skalistych progów lub ostróg o wysokości do 10 m.

 

  Forma występowania bazaltu na Muchowskich Wzgórzach nie została jednoznacznie określona. Może być to wylot komina wulkanicznego wraz z przyległym fragmentem potoku lawowego lub forma bardziej złożona, z fragmentami dwóch odrębnych kominów (Mszana i Obłoga). Aktywność wulkanu była spowodowana zachodzącymi tu alpejskimi ruchami górotwórczymi z okresu mioceńskiego. 

  Słupy bazaltowe najlepiej wyeksponowane są w podszczytowej partii Mszanej, gdzie można podziwiać je w nieczynnych już wyrobiskach w postaci łomów z dobrze widoczną słupową podzielnością. Część z nich nachylona jest pod kątem 70°, wskazują kierunek z którego wypływała magma. W części szczytowej widoczne są natomiast grzędy bazaltowe (czyli najwyższe fragmenty dawnego komina), z widocznymi śladami erozji i uszkodzeń. Są one spękane i częściowo skruszałe o mocno zniekształconym formach, które mało przypominają już regularne 5 lub 6 ścienne słupy.
 

 

  Niżej występują rozległe pokrywy blokowe o różnej zwartości. Są one najlepiej zachowanym w regionie przykładem plejstoceńskich utworów pochodzenia soliflukcyjnego, czyli powstałych wskutek powolnego pełzania i płynięcia wilgotnego gruntu po przemarzniętym podłożu (wieloletniej zmarzlinie) Właściwości skał wulkanicznych powodują, że tutejsze gleby są słabo kwaśne i bardzo żyzne.

  Oprócz samych słupów na wzgórzach zachowały się liczne pokrywy lawowe (głównie na stokach Obłogi), które są zastygłą lawą wypływającą z pobliskich stożków lub sąsiadującymi z nimi pęknięć w wierzchnich warstwach. Poza bazaltem na terenie rezerwatu występują zieleńce oraz osady glacjalne i fluwioglacjalne.

 

Wiadomości: materiały własne, Wikipedia, przyrodniczo.pl, gorykaczawskie.pl

Foto:autor

Wodospad Podgórnej

 

                                Wodospad Podgórnej

 

 Trzeci co do wysokości wodospad w Karkonoszach.

  O wodospadzie Podgórnej w medium jakim jest internet, rzetelnych i wyczerpujących wiadomości jest jak na lekarstwo. Poza dwoma, może trzema ciągle powielanymi zdaniami na wielu blogach i stronach internetowych nic prawie nie ma. Nie znajduje się przy głównej, ruchliwej drodze, nie ma wokół niego apartamentowców, hoteli czy pensjonatów, nie ma przy wodospadzie tłumów turystów, ale może to właśnie jest jego atutem?

Ten urokliwy zespół kilku kaskad traktowany jest po macoszemu, a jest całkiem ciekawym obiektem pod względem geologicznym, jak i pod względem walorów przyrodniczych.  

  Ten znajdujący się na wysokości 547 m n.p.m. wodospad składa się z kilku kaskad, z których najwyższa osiąga około 6 m a łączna jego wysokość wynosi (i tu w/g różnych źródeł) 10 lub 12 metrów. Jest częścią potoku Podgórna.

Sąsiadujące z wodospadem góry Płonik (682 m n.p.m.) oraz Mostowa (715 m n.p.m.) między którymi przepływa Podgórna tworzą dolinę otoczoną niemal pionowymi granitowymi ścianami. Sama dolina jest "bezimienna" a znajduje się w tzw. Karkonoskim Padole Śródgórskim (w/g Wikipedii: "Znajduje się w północnej części Karkonoszy pomiędzy Pogórzem Karkonoskim na północy a Śląskim Grzbietem na południu. Jest to wyraźne obniżenie, prawdopodobnie o założeniach tektonicznych, wydłużone równolegle do skłonu Karkonoszy. Jego obszar składa się z kotlinowatych zagłębień, niewielkich kopców i wzniesień pooddzielanych przełomowymi dolinami potoków. Granica północna jest niezbyt wyraźna, południowa zaznacza się dużo bardziej. Na północy występują wzniesienia Pogórza Karkonoskiego, a na południu zbocze Śląskiego Grzbietu").

 Potok Podgórnej płynie przez dolinę o stromych zboczach, która została uformowana w procesach erozji rzecznej trwającej tysiące lat. Podłoże oraz stoki  są zbudowane w całości z granitu karkonoskiego, powstałego w karbonie w procesie orogenezy waryscyjskiej około 300-330 mln lat temu, który został zaklasyfikowany do bloku karkonosko-izerskiego. Dolina tworzyła się w miejscu progu tektonicznego, gdzie doszło do tzw. erozji wstecznej, która prowadzi do cofania się progów w korycie rzeki lub potoku i rozcinania zamknięcia doliny, a przez to najczęściej do wydłużania doliny w górę rzeki.*

  Dzięki temu koryto potoku systematycznie rosło na  wysokość a spadająca z coraz większej       wysokości woda mechanicznie podmywała skały  u  podnóża i usuwała odpadły rumosz skalny powiększając dolinę i prowadząc do cofania się progów w krycie rzecznym. Usuwanie miększego  i drobniejszego materiału uwidoczniło rozległe głazowiska usytuowane wzdłuż całego potoku, które miejscami przybierają formę wielkich bloków granitu. Podobna sytuacja dotyczy stoków, gdzie w czasie erozji odsłoniły się monumentalne i efektowne granitowe ściany w postaci urwisk,baszt i innych formacji skalnych. Głazy w potoku mają różne pochodzenie, które rozpoznajemy po ich kształcie. Głazy o zaokrąglonych krawędziach zostały przetransportowane przez wodę. W czasie transportu ocierały się o inne głazy powodując ścieranie się krawędzi i ich zaokrąglenie. Bloki o ostrych i kanciastych bokach nie zostały toczone przez wodę. Są one odłamkami skalnymi, które uległy oderwaniu się od skały macierzystej w czasie erozji wstecznej.*

 U podstawy obu progów na wskutek ruchów wirowych utworzyły się kotły eworsyjne. Jest to charakterystyczna struktura o wyglądzie zaokrąglonego basenu, która powstała w litym granitowym podłożu dzięki procesom erozyjnym. Opadająca z kaskady woda, na wskutek pionowego opadania wytwarzała wiry wodne niosące drobniejszy materiał skalny, który powoli i stopniowo ścierał wierzchnie warstwy skały tworząc rozległą misę. Dolina i kaskady wciąż ulegają procesom erozji rzecznej. *

Samo powstanie wodospadu przypisuje się prawdopodobnie procesom fluwioglacjalnym (w/g Wikipedii: "Procesy fluwioglacjalne - procesy związane z rzeźbotwórczą działalnością wód pochodzących z topniejących lodowców. Wody te mają bardzo dużą zdolność erozyjną. W zależności od ilości wody, odporności skał podłoża i długości tych procesów, wody polodowcowe żłobią w podłożu zagłębienia w postaci mis i rynien polodowcowych, a także przyczyniają się do powstania pradolin. Do akumulacyjnej działalności wód polodowcowych zaliczane są stożki i równiny sandrowe. Woda płynąca korytami rzek wewnątrz lodowcowych także akumuluje materiał. Powstają wtedy m.in ozy oraz kemy.") oraz tektonicznym. Potok jest zlokalizowany w strefie progu tektonicznego, który jest dodatkowo rozcinany przez rwącą wodę. Poniżej kotła rozpościera się szeroka nisza z rozległym głazowiskiem. Kolejne głazy i kamienie usiane są wzdłuż całego potoku na długości kilku kilometrów, gdzie występują także liczne drobne kaskady.

 Miejsce powstania wodospadu obfituje w widowiskowe urwiska skalne będące 15 m wysokości ścianami granitu z licznymi basztami i ambonami o długości około 30 m. W ich górnej części na wypłaszczeniu udostępniono punkt widokowy z panoramą na wodospad i kocioł eworsyjny.

 

 

 

 

  Ze względu na obecność potoku oraz wąskość doliny panuje tu chłodny i wybitnie wilgotny klimat.  Dzięki temu powierzchnie i szczeliny głazów utrzymują wysoki poziom wilgotności, co umożliwia bujny rozwój licznych naskalnych gatunków. Na skałach i w ich szczelinach wytworzyły się siedliska roślinności naskalnej, wśród której można wyróżnić bogatą florę mszaków i wątrobowców a także niektóre gatunki paproci jak paprotka zwyczajna, zachyłka oszczepowata, nerecznica samcza i wietlica.*

   W drzewostanie dominuje świerk pospolity z niewielką domieszką buka zwyczajnego oraz jodły pospolitej. Młode drzewa bukowe i jodłowe są efektem naturalnych odnowień. Pierwotnie w miejscu tym rosły rozległe lasy bukowe, dokładniej siedliska acydofilnej buczyny górskiej. Same buczyny z dużym udziałem świerka w drzewostanie porastają stoki w górnej części doliny.*

 

 * - https://przyrodniczo.pl

Wikipedia

opracowania własne

Foto: autor

Słonecznik

 

Słonecznik i jego Diabelski Kamień

                                            Słonecznik

   W czasach zamierzchłych, jak i w tych mniej odległych będąc w okolicach wsi Borowice, Przesieki i Podgórzyna, przy słonecznej pogodzie, nie sposób było przegapić samo południe. Wystarczyło jedno spojrzenie w stronę granitowego ostańca.

   Poledni kámen (cz.), Mittagstein (niem.) czyli Kamień Południowy to jedna z nazw owej formacji skalnej. Nazwa nawiązywała właśnie do funkcji naturalnego zegara słonecznego. W 1942 roku niemieckie Towarzystwo Karkonoskie - RGV przemianowało skały na Gerhart-Hauptmann-Stein czyli - Głaz Gerharta Hauptmann. Po II wojnie światowej na krótko zmieniono mu nazwę na  Głaz Tetmajera, by ostatecznie pozostać przy nazwie Słonecznik.

  Skała od dawna owiana jest legendami ze względu na to, że widoczna jest z daleka, a północny jej filar przypomina stojącą postać skierowaną w stronę Kotliny Jeleniogórskiej. Wierzono , że jest to postać diabła strzegącego Wielkiego Stawu. Stąd też inna nazwa to Diabelski Kamień. Po czeskiej stronie nadal zachowały się nazwy Čertova louka, Čertova plán czy Čertúv dúl. W innej z legend lokalizowano w skale siedzibę Ducha Gór – Liczyrzepy nazywając skałę Gniazdem Ducha Gór.

 

 

   Słonecznik znajduje się na wysokości 1423 m n.p.m., a sam mierzy 12 m. Zbudowany jest z grantu drobnokrystalicznego. Jest najbardziej charakterystyczną i najlepiej widoczną skałą w Karkonoszach, którą widać prawie z całej Kotliny Jeleniogórskiej. Ciekawe kształty spękań zawdzięczamy tzw. ciosom magmowym, czyli spękaniom powstałym zwykle w głęboko zalegających skałach o składzie granitoidowym, obejmującym trzy zespoły spękań, w których dwa są w przybliżeniu pionowe, jeden w przybliżeniu poziomy - tworzące system w przybliżeniu prostopadłościenny, często nazywany ciosem granitowym.

                                                                      Otwór wietrzeniowy

 Jeszcze jedną ciekawostką jest otwór wietrzeniowy znajdujący się w leżącym w niedalekiej odległości od południowej ściany fragmencie skalnym. Ten liczący około 20 cm  średnicy otwór jest niemal idealnie okrągły.

Słonecznik widoczny znad Wielkiego Stawu.

Skały znajdują się na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego.